Ludność
Parafię Ostrożany ze względu na typowe pograniczne położenie zamieszkiwała ludność niejednolita pod względem narodowościowym oraz stanowym. Jest to wynik kolonizacji tych terenów przez szlachtę i chłopów pochodzenia polskiego oraz te same warstwy pochodzące z Rusi. Do XVI wieku, do Unii Brzeskiej wśród ludności ruskiej dominowało prawosławie. Potem większość z niej przyjęła obrządek unicki Stan ten trwał do 1839 roku kiedy to car nakazał unitom przejść na prawosławie. W XVII wieku w par. Ostrożany ludność obrządku unickiego zamieszkiwała w Stadnikach, Smarklicach, Brykach, Grodzisku, Drochlinie i Makarkach, była to ludność włościańska. Jednakże we wsi Morze mieszkała także szlachta obrządku unickiego, wcześniej prawosławnego. Wyraźnie wzmiankują o tym księgi metrykalne z XVII wieku. Nawet w sąsiedniej parafii Perlejewo we wsiach Twarogi Ruskie i Trąbnica zamieszkiwała wyznania prawosławnego. W tej pierwszej wsi do pocz. XVII wieku istniała nawet cerkiew będąca pod opieką tutejszej szlachty. Później szlachta ta całkowicie się spolonizowała i zatarły się różnice między nią a katolicką. Wyznanie nie stanowiło wszakże istotniejszej przeszkody we wzajemnych kontaktach. W księgach metrykalnych z Ostrożan pełno jest wzmianek o chrztach dzieci „z rodziców Rusinów”, co świadczy że korzystali oni z posługi księży katolickich. Są także znane przypadki odwrotne gdy ksiądz unicki chrzcił dziecię zrodzone z katolików obrządku łacińskiego. Natomiast stosunkowo rzadkie były małżeństwa między wiernymi obu obrządków katolickich. Ludność unicka stanowiła w XVII i XVIII wieku około 20 % ogółu mieszkańców parafii. Proporcje te zmieniły się w wieku XIX po odejściu wsi niemal całkowicie unickich jak Grodzisk, Drochlin i Makarki oraz w związku z przechodzeniem wielu na obrządek łaciński
Wśród ludności obrządku rzymsko katolickiego dominowała dawniej drobna szlachta zamieszkująca w większości wsi. Podstawowym źródłem wiedzy o parafii i jej mieszkańcach są księgi metrykalne, inwentarze, spisy parafialne, które w ramach akt parafii Ostrożany znajdują się w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie. Zebrał je i uporządkował ks. dr E. Borowski, dzięki życzliwości którego mogłem je wykorzystać. Dla parafii Ostrożany akta zachowały się stosunkowo dobrze. Najstarsze są księgi chrztów które były prowadzone prawie nieprzerwanie od 1634 roku. Księgi ślubów zaczął prowadzić w 1662 r. ks. Florian Sadowski. Najmłodsze z nich są księgi zmarłych bo zaczęto je prowadzić w 1710 roku. Niestety nie zachowała się najstarsza księga zmarłych z lat 1710-63. Znaczne spustoszenie wśród ksiąg metrykalnych poczynili sowieci. W kwietniu 1940 r. zabrali wszystkie księgi do około 100 lat wstecz. Zgromadzili je w Urzędzie Stanu Cywilnego w Siemiatyczach i tam spłonęły podczas agresji niemieckiej w czerwcu 1941 roku. Przed ich zabraniem ksiądz Auder zdążył przepisać część ksiąg chrztów i zmarłych z lat 1907-40. Także w Archiwum Dziekana Bielskiego są przechowywane duplikaty wszystkich serii ksiąg do 1916 roku, bowiem i dawniej istniał obowiązek sporządzania metryk w dwóch egzemplarzach. Unikat zostawał w parafii, duplikat natomiast wędrował do archiwum dziekańskiego lub diecezjalnego. Część ksiąg sporządzonych po 1940 roku, została w 1949 została zabrana do Urzędów Stanu Cywilnego.
Informacje zawarte w najstarszych księgach metrykalnych zawierają prawdziwą kopalnię wiadomości o mieszkańcach parafii Ostrożany w wiekach XVII i XVIII. Występują w nich zarówno osoby pochodzenia szlacheckiego jak i włościańskiego. Obok katolików obrządku łacińskiego pojawiają się unici.
Drobna szlachta stanowiła dawniej 3/4 ogółu mieszkańców parafii. Zamieszkiwała całkowicie lub w większości w następujących wsiach: Borzymy, Jaszczołty, Klepacze, Koski Falki, Koski Wypychy, Krakówki Włodki i Dębki, Krynki Sobole, Lachowskie, Moczydły Stare i Zalesie, Morze, Niewiarowo Przypki, Niewiarowo Sochy, Rybałty, Smorczewo, Zdzichy. Od wsi w których mieszkała, przybierała nazwiska, i tak w Borzymach mieszkali Borzymowie, w Jaszczołtach Jaszczołtowie, itd. Klepaccy, Koskowie, Krakówkowie, Kryńscy, Lachowscy, Moczulscy, Morzowie, Niewiarowscy, Rybałtowscy, Smorczewscy, Zdzichowscy. Wszyscy byli herbowi, Lachowscy, Łopuscy, Moczulscy, Niewiarowscy i Rybałtowscy herbu Ślepowron, Klepaccy i Jaszczołtowie h. Awdaniec, Kryńscy, Krakówkowie i Smorczewscy herbu Rawicz, Koskowie herbu Korab, Borzymowie herbu Belina, Morzowie herbu Mora, Zdzichowscy herbu Dołęga. Z upływem czasu mało kto pamiętał jak wyglądał herb odziedziczony po przodkach. Mieli jednak świadomość swego pochodzenia, co nierzadko jest uzewnętrzniane i dziś. Nie byli zbyt bogaci, przeważnie gospodarowali na niewielkich polach, własnoręcznie uprawiając ziemię. W skrajnych wypadkach, jak zanotowali poborcy podatków, niektórzy utrzymywali się z tego że: „ogrody ryją i kopią”. Tylko nieliczni posiadali poddanych. Niektórzy w poszukiwaniu lepszego chleba, nie mogąc pomieścić się na niewielkich ojcowiznach, poszukiwali innego zajęcia. Wielu wybierało służbę u bogatszych sąsiadów. Nieliczni zasilali szeregi duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego. Część rozeszła się po sąsiednich parafiach. Na ich miejsce przychodzili inni: Twarowscy, Mioduszewscy, Kłopotowscy, Miłkowscy. Bardzo często zdarzało się że, w jednej wsi mieszkało współcześnie kilku Janów, Wojciechów, Stanisławów tego samego nazwiska. Nie sposób byłoby ich rozróżnić bez używania przydomków. W księgach metrykalnych z lat 1634 – 1699 zapisanych jest bardzo wiele rozmaitych przydomków drobnej szlachty. Niekiedy nawet, księża nie zapisywali nazwiska przy sporządzaniu metryki, tylko przydomek. Najciekawsze jednak jest to, że wiele z nich zachowało się do dzisiaj, gdyż były niejako „dziedziczone” z pokolenia na pokolenie. Przytoczymy niektóre z nich. Mieszkańcy parafii Ostrożany i sąsiednich zapewne spostrzegą które są spotykane jeszcze w dzisiejszych czasach. Borzymowie – Wierciochy, Robaki, Szczypce, Siniaki; Jaszczołtowie – Bieńki, Brodale, Błaszczyki, Złomki, Szafiany, Jarosze, Dworzaninki, Goraje; Klepaccy – Kaliksciaki, Kuliki, Borzymczyki, Gawliki; Koskowie – Dupiaki, Wiatry, Ładziki; Krakówkowie – Kamulki, Cieśliki, Derbichy, Guzieje; Kryńscy – Leszyki, Burdyny, Kwarty, Kapuściaki; Lachowscy – Guzki; Lubowiccy – Kapiki, Florczyki; Łopuscy – Łojki, Waszyki, Kisiele; Morzowie – Steczki; Moczulscy – Dudki, Gile, Kęsiki; Niewiarowscy – Biesagi, Dądry, Kozły; Rybałtowscy – Flaki; Zdzichowscy – Jurczyki, Florczyki, Niemiery. Są także notowane przydomki z sąsiednich parafii: Boguszewscy: Kuliki, Żołnierzyki, Olszewscy – Pluty, Kłopotowscy – Michaliki, Pskiety (Krzpiety), Twarowscy – Kurki, Gołąbki, Basiki, Zalewscy – Rafaliki, Skierdy i in.
Obok szlachty mieszkali włościanie. Spotkać ich można było głównie w Ostrożanach, Smarklicach, Stadnikach, Zalesiu. Nieliczne rodziny mieszkały także we wsiach drobnoszlacheckich. Do XIX wieku tylko w Ostrożanach katolicy obrządku łacińskiego stanowili większość. W innych wsiach przeważali jeszcze Unici. Ludność ta była przeważnie poddaną. Np. mieszkańcy Ostrożan i Stadnik byli obowiązani odrabiać pańszczyznę w dworze ostrożańskim. Inny dwór znajdował się w Smarklicach, należał do Kosińskich, Suchodolskich a potem Wojewódzkich. Także proboszczowie ostrożańscy mieli dawniej poddanych we wsiach Moczydły Zalesie, Jaszczołty, Ostrożany. Po 1861 r. nastąpiło uwłaszczenie i nadanie chłopom na własność ziemi przez nich uprawianej. Wtedy to powstała nowa wieś Kamianki, której mieszkańcy wynieśli się z Ostrożan. Najstarsze metryki notują także nazwiska włościańskie. Po 1634 mieszkali w Ostrożanach m. in. Wielgatkowie, Derewońkowie, Michalczukowie, Gogolikowie, Zarembowie potem Kurkowie; w Smarklicach pojawiają się w tym czasie nazwiska Bożyków, Jarocików (Jarociów), Nagórników (Nagórnych), Hryciuków (Ryciuków), Kołodków; w Smorczewie Szalastów; w Stadnikach Czuprynków, Naumiaków i in.
Wspomnieć wypada także o osobach tworzących niejako inteligencję parafialną. Już w 1634 r. istniała przy kościele w Ostrożanach szkoła parafialna. W latach 1634 – 1640 nauczycielem w niej był Jan Kosecki, 1640 – 1644 Andrzej Tokarzewski, 1645 – 47 Jan Metelski, 1645 – 46 Jan Złotopolski, bardzo długo uczyli w Ostrożanach członkowie rodziny Głogowskich, Stanisław w l. 1647-88 oraz jego syn Wojciech 1689 – 1700, a oprócz nich Szymon Sadowski 1654-57 i Florian Kosecki 1652-55. W ciągu następnego wieku, zapewne wskutek licznych nieszczęść jakie spadły na parafię, nastąpił upadek szkolnictwa. Księża w inwentarzach wprost wspominają o braku jakiejkolwiek szkoły pod koniec wieku XVIII. Powszechne szkoły, dostępne dla wszystkich zaczęto organizować dopiero po odzyskaniu niepodległości, najpierw cztero a potem siedmioklasowe . Według inwentarza parafialnego z 1939 r. na terenie parafii było pięć szkół: w Borzymach gdzie uczyło się 80 dzieci, w Ostrożanach 85 dzieci, w Rybałtach 70 dzieci, w Stadnikach 90 dzieci i w Smarklicach 75 dzieci. Dzieci katolickie ze wszystkich szkół były zawsze objęte nauką religii. Gdy przedmiot ten wyrzucono ze szkół nauczanie odbywało się w domach dzieci uczęszczających na katechizację. Dopiero za ks. Filipowicza rozpoczęto urządzanie punktów katechetycznych w stałych miejscach. Od września 1990 roku religia mogła wrócić do szkół podstawowych i jest tam nauczana do dziś.
Bezpośrednio po II wojnie światowej rozpoczęto także organizowanie szkolnictwa średniego w Ostrożanach. W 1949 r. w byłym dworze należącym do Ciecierskich ulokowało się Gimnazjum Żeńskie Gospodarstwa Wiejskiego. Zostało ono zlikwidowane w 1952 r. gdyż budynek przeznaczono na pomieszczenie dla Urzędu Gminy, nowo powstałego w Ostrożanach. W 1965 ponownie zaczęto organizować szkolnictwo rolnicze w Ostrożanach, adaptując w tym celu dawny dwór. W 1971 r. oddano do użytku nowy budynek szkolny. Szkoła kształci uczniów w różnych profilach i kierunkach do dziś. Na trwałe jest związana z miejscowym krajobrazem. Dlatego też trudno dziś sobie wyobrazić Ostrożany bez Zespołu Szkół Rolniczych.
Obok katolików i prawosławnych pojawiali się także sporadycznie Żydzi, najczęściej jako dzierżawcy karczmy, oraz protestanci (zwinglianie) w czasie gdy Ostrożany należały do rodziny Kiszków, będącej wyznania ariańskiego. Ludność wszystkich wyznać i stanów współżyła tu ze sobą przez wieki. Najogólniej, i chyba trafnie, scharakteryzował parafian ostrożańskich misjonarz z Siemiatycz który prowadził tutaj misje w 1724 r., określając ich jako: „lud biedny, ale żarliwy w śpiewie ku czci Błogosławionej Dziewicy Maryi”.
Nie zachowały się dokładne dane dotyczące liczby parafian w XVII wieku. Jednak z szacunkowych wyliczeń można wnioskować że liczba ta w latach 1671 – 76 wahała się w granicach 1700 – 1800 osób. W ciągu następnych stu lat liczba ta wzrosła w niewielkim stopniu a to w związku z licznymi wojnami i innymi klęskami które nawiedziły Podlasie, szczególnie na pocz. XVIII wieku. Pierwsze dokładne dane dotyczące liczby domów i mieszkańców w parafii Ostrożany są zawarte w inwentarzu parafialnym pochodzącym z 1791 roku. według niego w Ostrożanach było wtedy 33 domy i 206 mieszkańców, w Borzymach 14/70, Brykach 2/10, Grodzisku 6/29, Jaszczołtach 36/153, Klepaczach 49/223, Koskach Wypychach 24/93, Koskach Falkach 6/35, Krakówkach Włodkach 18/68, Krakówkach Dębkach 5/31, Krynkach Sobolach 38/189, Lachowskich 4/25, Lubowiczu 22/85, Łopuszu 26/106, Moczydłach Starych 13/58, Moczydłach Zalesiu 5/27, Morzach 29/137, Niewiarowie Sochach 19/72, Niewiarowie Przypkach 13/65, Rybałtach 22/102, Smarklicach 8/44, Smorczewie 17/91, Stadnikach 5/28, Zdzichach 10/56. W spisie są zanotowani tylko katolicy obrządku łacińskiego, stąd tak małe liczby we wsiach Stadniki, Smarklice i in.
Od 1828 roku zachowały się spisy parafialne osób, które podają imienne wykazy parafian i ich wiek. Z lat 1828 – 1932 zachowało się 40 takich spisów z różnych roczników. Wiadomo z nich że przez cały wiek XIX liczba mieszkańców parafii wzrastała. Nie zachwiały tego nawet kolejne powstania, wojny czy inne klęski, a także przejście niektórych wsi do innych parafii. Dane z 1952 r. wskazują na ok. 3000 parafian. Dopiero od tego roku następuje regularny spadek liczby mieszkańców parafii ostrożańskiej. w 1967 roku było już 2584 mieszkańców, w 1977 – 2499, w 1981 – 2333, w 1993 – 1917. Na spadek ten szczególnie duży wpływ ma migracja młodzieży do miast i za granicę w poszukiwaniu „lepszego chleba”, ale nie tylko. Widoczny jest także spadek liczby zawieranych małżeństw, a co za tym idzie także mniejsza liczba dzieci i młodzieży, co niekoniecznie musi być spowodowane gorszą sytuacją materialną, ale raczej przyjmowaniem „zachodniego stylu życia”.
Stan liczebny parafii Ostrożany u progu trzeciego tysiąclecia przedstawia się następująco: Borzymy 138 osób, Jaszczołty 96, Kamianki 136, Klepacze 57, Koski Falki 56, Koski Wypychy 78, Krakówki Dębki 13, Krakówki Włodki 23, Lubowicze 58, Łopusze 102, Morze 110, Niewiarowo Przybki 56, Niewiarowo Sochy 41, Ostrożany: wieś, kolonie i bloki 301, Rybałty 49, Smarklice 144, Smorczewo 49, Stadniki 167, Zdzichy 43. Łącznie na terenie parafii jest zameldowanych 1688 osób. Faktycznie przebywa jeszcze mniej, bo niecałe 1500. Zamieszkują tu także 74 osoby wyznania prawosławnego