Laski, piaski i karaski
To ma właśnie lud Podlaski

Mawiał z poczuciem humoru kard. Stefan Wyszyński wychowany na pograniczu Podlasia i Mazowsza.

Obszar który dziś zwiemy Podlasiem porastały niegdyś nieprzebyte lasy i zarośla. Gdzieniegdzie tylko nad głównymi rzekami zakładane były pojedyncze osady. W miarę upływu czasu następowała jego kolonizacja postępująca ze wschodu od strony Rusi i z zachodu od Mazowsza. Osadnicy nieśli ze sobą w ostępy leśne pierwiastki wiary chrześcijańskiej, wierni tradycji swych ojców. U schyłku XIV wieku rozpoczęła się organizacja sieci parafialnej na Podlasiu. Najstarsze kośioły i parafie były fundowane przy starych grodach książęcych. Kościół w Drohiczynie miał ufundować według tradycji król Władysław Jagiełło w 1386 r. czyli zaraz niedługo po swoim chrzcie. W Mielniku świątynię wzniósł jego stryjeczny brat książę Witold w 1420 roku.

Także w dobrach prywatnych, poszczególni właściciele fundowali świątynie chcąc zapewnić dostęp do posług religijnych sobie, sąsiadom i poddanym. Na początku XV stulecia, a może nawet już przy końcu XIV powstał kościół i parafia w Perlejewie, będąca macierzystą dla przyszłej parafii w Ostrożanach. Według tradycji fundatorami świątyni byli bracia Leszczyńscy z Leszczki. W latach 20 XV w. staraniem Pawła Strumiłły przodka rodziny Kiszków, powstał kościół w Ciechanowcu. W 1431 r. Piotr z Dziadkowic i Stefan z Ocic ufundowali kościół w Dziadkowicach. Przed 1432 rokiem z fundacji miejscowej szlachty powstał kościół w Winnej, gdyż w tym roku jest już wzmiankowany pleban tego kościoła. W 1442 r. Skierdo z Korczewa uposażył kościół w Rudce, ufundowany być może jeszcze przez jego ojca Pretora który dostał tę wieś w 1434 r. W 1456 r. Michał Kmita Sudymontowicz ufundował kościół w Siemiatyczach.

Wymienione kościoły i parafie, a także inne, leżały w ziemi drohickiej której przynależność diecezjalna została określona bullą papieską z 3 VIII 1409 r. Na jej mocy do diecezji włodzimierskiej włączono m. in. Drohiczyn i Brześć z okolicami. W 1425 r. siedzibę diecezji przeniesiono do Łucka. W diecezji łuckiej większa część Podlasia znajdowała się do 1795 r. czyli do upadku I Rzeczypospolitej. Po tym roku ziemiami tymi zarządzał przejściowo biskup płocki. W 1798 r. utworzono nową diecezję wigierską. Ostrożany weszły w jej skład. nie na długo zresztą bo już w 1807 r. po pokoju w Tylży tereny te włączono do archidiakonatu białostockiego który był częścią rozległej archidiecezji mohylewskiej obejmującej zachodnią część Cesarstwa Rosyjskiego. W 1849 r. przeniesiono je do diecezji wileńskiej w której pozostawały do 1925 r. Wtedy to papież Pius XI bullą „Vixdum Poloniae unitas” utworzył diecezję pińską. W jej skład weszła m. in. część Podlasia obejmująca dawny powiat bielski. Po 1945 r. tylko ta część właśnie pozostała w Polsce, reszta znalazła się w ZSRR, w tym siedziba diecezji: Pińsk. Kuria biskupia od 1950 r. znalazła swą nową siedzibę w Drohiczynie. Jednak bez jednoznacznego określenia nazwy diecezji. Dopiero w 1991 r. papież Jan Paweł II po zakończeniu mszy w Białymstoku proklamował nową diecezję drohiczyńską. W 1992 r. jej obszar został powiększony o kilka dekanatów z diecezji siedleckiej i jednocześnie włączony do archidiecezji białostockiej

Jednym z kościołów posiadających piętnastowieczną tradycję jest także kościół w Ostrożanach. Jego pierwszymi fundatorami byli dwaj dziedzice tutejszej włości Bartłomiej i Dadźbóg. Chcąc upamiętnić akt fundacji spisali dokument w niedzielę po święcie Rozesłania Apostołów czyli 19 lipca 1450 r. Zachowała się jego treść spisana po łacinie, która w tłumaczeniu ks. dr Eugeniusza Borowskiego brzmi następująco:

„W imię Pańskie Amen. My Bartłomiej z Dadźbogiem dziedzice na Ostrożanach czynimy wiadomym wszystkim, którym wiedzieć należy, czytającym to pismo, że w tejże wsi Ostrożany, dla zbawienia naszych dusz fundujemy nowy kościół ku czci Narodzenia Błogosławionej Maryi Dziewicy, Błogosławionych Apostołów Piotra i Pawła a także Świętego Marcina – Chwalebnego Wyznawcy. Uposażamy ten kościół 2-ma włókami ziemi znajdującymi się na różnych polach. Najpierw uposażamy kościół dwiema włókami ziemi na których jest zbudowana świątynia wraz z ogrodem naprzeciw kościoła i karczma. My Bartłomiej zastrzegamy tylko plac pod naszą karczmę, a na drodze zamiany damy w miejsce tego inny. Pozostałe włóki na innych polach, jakie będą się podobały co do długości i szerokości wraz z łąkami, które się tam znajdują. Ten kościół zaś tak przez nas uposażony oddajemy i powierzamy za zgodą księdza biskupa Wielebnemu Mężowi Księdzu Jakubowi, plebanowi z Perlejewa, gdyż tę świątynię fundujemy na terenie jego parafii. Z tego też powodu, aby nie wydawało się że zubożona została jego parafia w Perlejewie, zapisujemy mu nasz kościół jako filialny i to aż do jego śmierci. Po śmierci zaś jego, nasz ostrożański kościół będzie wolny i oddzielony od parafii perlejewskiej. Naszemu proboszczowi Jakubowi dajemy wszelką władzę i prawo posiadania, jak to w tym uposażeniu kościoła zostało podane. Na świadectwo czego zawieszone zostały nasze pieczęci w obecności świadków: Stanisława z Sobolów, Stefana z Łopusza, Faliboga i Wojciecha z Jaszczołtów i innych godnych wiary osób. Dan w Ostrożanach w niedzielę po rozesłaniu Apostołów, Roku Pańskiego 1450.” (19 VII 1450).

O okolicznościach pierwszej fundacji mówi nieco miejscowa tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie. Według niej braciom Bartłomiejowi i Dadźbogowi pośród drzew lipowych ukazała się Matka Boża i tu właśnie kazała wznieść świątynię. Budowniczowie jednak nie usłuchali wezwania i zaczęli zakładać podwaliny w innym, wyżej położonym miejscu. Następnego dnia zastali podwaliny przeniesione właśnie w to miejsce gdzie objawiła się Matka Boża i uznali to za widomy znak działania Opatrzności Bożej. Pod głównym ołtarzem pierwszego kościoła miał być umieszczony kamień z odciśniętym śladem stopy Maryi. Tyle na ten temat tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie, która zapewne jest echem rzeczywistych wydarzeń które miały wówczas miejsce.

O szczególnej pobożności braci Ostrożańskich do Matki Bożej świadczy także tytuł przyjęty dla fundowanego przez nich kościoła: „Narodzenia Matki Bożej”. Godne uwagi jest to, że tytuł ten był przejmowany także przez następne świątynie i funkcjonuje do dziś. Zewnętrznym tego wyrazem jest m. in. uroczystość odpustowa przypadająca w święto Narodzenia Matki Bożej, czyli Matki Boskiej Siewnej według kalendarza ludowego– 8 września.

8 stycznia 1451 r., czyli prawie 6 miesięcy po fundacji, bp łucki Andrzej z Płońska przebywając w Ostrożanach, na prośbę tutejszych dziedziców Bartłomieja i Andrzeja erygował (powołał do istnienia) nową parafię. Jej terytorium zostało wydzielone z już istniejącej parafii w Perlejewie. Biskup zastrzegł jednak że kościół i wyznaczone do przyszłej parafii wsie mają podlegać plebanowi perlejewskiemu Jakubowi do jego śmierci. Znana jest treść dokumentu erekcyjnego, która w tłumaczeniu na język polski brzmi następująco:

„W Imię Pańskie Amen. My Andrzej z Bożej łaski biskup łucki, oznajmujemy wszystkim i każdemu z osobna że, szlachetni panowie Andrzej i Bartłomiej dziedzice na Ostrożanach prosili nas usilnie aby w ich wsi Ostrożany erygować kościół. Na którą prośbę i za radą Kapituły naszej erygujemy tenże kościół. Przybywszy urodzony Jakub pleban z Perlejewa protestował z tego powodu jakoby tym uczyniliśmy jego parafii znaczne uszczuplenie. Zaś my ze wspomnianymi kolatorami nie chcąc krzywdy tegoż plebana i jego kościoła […] utwierdzamy go na tymże kościele w Ostrożanach, z dziesięciną snopową, tak z dworu jak i z wsi do niego należących i z wszystkimi innymi pożytkami należnymi z mocy prawa, razem z rządem dusz naszych tamże, do śmierci jego powierzamy i zatwierdzamy. A zwłaszcza Grodzisko i Smarklice od dawna należące do jego kościoła parafialnego, a także Smorczewo, Koski, Zdzichy, Krakówki, Jaszczołty które do kościoła ostrożańskiego przeznaczamy i przyłączamy. Na świadectwo czego, pieczęć naszą obecną przywieszamy. Dan w Ostrożanach we wtorek w oktawie Święta Objawienia Pańskiego, Roku Pańskiego tysiąc czterysta pięćdziesiątego pierwszego. W obecności urodzonych: Dobiesława plebana drohiczyńskiego, Michała wikariusza tegoż kościoła, pobożnego Jana gwardiana z Rudy i opatrznego Klemensa Sasula oraz wielu innych specjalnie ku temu zgromadzonych”.

Pleban Jakub żył jeszcze w 1473 r. Usamodzielnienie się parafii ostrożańskiej musiało zatem nastąpić niedługo potem, jeszcze przed końcem XV wieku. Pierwszy znany proboszcz w Ostrożanach jest jednak wzmiankowany dopiero w 1526 r., był nim wtedy ks. Wojciech Rykaczewski.

Dokument z 1451 r. określający granice przyszłej parafii wymienia osiem wsi które miały wejść w jej skład. Były to: Ostrożany, Grodzisk, Smarklice, Smorczewo, Koski, Zdzichy, Krakówki i Jaszczołty. Dokument wskazuje tylko wsie które zostały wydzielone z parafii perlejewskiej. Z innych źródeł wiadomo że istniały już wówczas także inne wsie, później należące do parafii ostrożańskiej. W źródłach są wymienione m. in. Klepacze, Niewiarowo, Łopusze, Krynki Sobole, Rybałty, Moczydły Stare. Wspomniane wsie należały zapewne wcześniej do sąsiednich parafii w Drohiczynie lub Dziadkowicach.